Het MAS

Dit weekend bezochten een medestudente ( Michelle) en ik het MAS, voluit het museum aan de stroom.

Inleiding

Het MAS Is gelegen op het eilandje in de oude haven van Antwerpen. De bouw verwijst naar de 16de-eeuwse stapelhuizen die zo typisch zijn voor de stad. De ‘museumboxen’ zijn zo gestapeld dat er een spiraaltoren ontstaat. Al stijgend krijg je een steeds wisselend uitzicht op de stad

Het MAS zelf heeft tien verdiepingen, waarvan vijf verdiepingen gereserveerd zijn voor de vaste tentoonstelling. De tentoonstelling omvat vier thema’s, over de verbondenheid van Antwerpen met de wereld:

·         Machtsvertoon: over prestige en symbolen

·         wereldstad: over hier en elders

·         wereldhaven: over handel en scheepvaart

·         leven en dood: over mensen en goden, over de boven- en onderwereld

Toen we op zoek waren naar een museum om te bezoeken in het kader van deze blog, werd dit museum ons aangeraden. Na de site te hebben bekeken, leek het museum wel potentieel te hebben. Het gaat over maatschappelijk relevante thema’s die zinvol zijn in het kader van de leerstof PAV en de vakoverschrijdende eindtermen. Via het grootste museum van Antwerpen kunnen leerlingen op een alternatieve, beeldende, en interessante manier kennis maken met deze onderwerpen.

Verdieping machtsvertoon

Macht en haar uiterlijke vertoon zijn van alle tijden, zeker op economisch en politiek belangrijke plaatsen zoals Antwerpen. Machtshebbers uit heel de wereld wekken ontzag met symbolen van rijkdom, wijsheid of goddelijke status. Het MAS stelt duizenden van deze statusobjecten tentoon.

Eens binnengestapt in de voorhal krijgen we een introductie via enkele beeldschermen. Op deze schermen verschijnen achtereenvolgens indringende beelden van enkele machtige wereldleiders en organisaties, zoals de G8 top, paus Benedictus,.. De beelden reflecteren hun macht. Zo vertonen de beelden hoe ze worden toegejuicht door aanhangers. Verder zien we ook enkele beklijvende schilderijen zoals de dood van Marat, hét symbool van machtsmisbruik tijdens de Franse revolutie. Een interessante intro op het thema.

Aangekomen in de eigenlijk zaal zien we een bekend historisch voorbeeld van buitensporig machtsmisbruik.

Antwerpen onder Spaans bewind

Macht en imago in Antwerpen tijdens de opstand ( 1568-1648)

De Nederlanden stonden in de 16^de eeuw onder het bewind van de Spaanse

Habsburgers. Het was een woelige periode gekenmerkt door politieke, en religieuze verschuivingen die de maatschappij op haar grondvesten deed daveren. Antwerpen speelde in deze periode een belangrijke rol: het deed afwisselend dienst als bolwerk voor de katholiek kroon en de protestantse opstandelingen.

Aan de hand van objecten en schilderijen zoals’ De Spaanse furie, het portret van Willem I van Oranje, enz. komen we meer te weten.

Schilderij ' De Spaanse furie' van Antwerpen
Ruim 6.000 muitende Spaanse soldaten trekken de stad Antwerpen binnen. Sommige van hen hebben al ruim 2,5 jaar niet meer betaald gekregen en ze zijn aan het plunderen geslagen. Bij de Spaanse Furie van Antwerpen komen uiteindelijk meer dan 7.000 burgers om het leven.

Bij de bevolking nam onder de Spaanse koning Filips II, de onvrede toe. Het inperken van de politieke vrijheid van de steden, de reorganisatie van de katholieke kerk en de vervolging van protestanten stuitten op hevig verzet. Deze onvrede mondde uit in de Beeldenstorm in 1566. Overal in de Nederlanden werden kerken geplunderd, en religieuze beelden verwoest. Na de beeldenstorm wilde de Spaanse koning zijn macht bevestigen.

Hertog Alva in Antwerpen

Potrret Willem I van Oranje

Daarop gaf koning Filips het bevel aan Hertog Alvaz om orde op zaken te stellen. Deze richtte een waar bloedbad aan onder het mom van kettervervolgingen, en een speciale rechtbank om de verantwoordelijken van de Beeldenstorm te bestraffen. De publieke opinie keerde zich hierdoor volledig tegen hem.

Prins Willem van Oranje ontpopte zich tot belangrijkste verzetsleider en grijpt de macht in de Nederlanden. In 1578 leidt hij vanuit Antwerpen het verzet. Hij oppert voor het herstel van stedelijke rechten en vrijheden.

De volgende helft van de 16^de eeuw werd gekenmerkt door onrust, verdeeldheid, geweld en oorlog. Alva en zijn opvolgers slagen er niet in de opstanden te onderdrukken. Wanneer de Noordelijke gewesten( protestanten) hun gehoorzaamheid aan koning Filips opzeggen en de Zuidelijke Nederlanden wel door Filips heroverd worden, krijgen we een scheiding tussen Noord en Zuid. Vanaf dan ontstaat er sociale, politieke en culturele kloof tussen beide, die nooit meer gedicht wordt. Wanneer men later de Nederlanden wil herenigen lukt dit niet meer en dit resulteert in het huidige België en Nederland. 

Japan en Afrika

Andere uitingen van machtsvertoon zien we in de collectiestukken van het keizerrijk Japan, zoals een houtsnede van een Japanse vloot van de beroemde keizer Meiji. De keizerlijke macht is terug te brengen op de zonnegodin Amatseru. Na enkele terugvallen bloeide het keizerrijk vanaf 1868 ten volle. Vanaf dan werd Japan een geduchte kolonisator tot aan het einde van WOII. Nu heeft Japan zijn status van grootmacht echter grotendeels verloren.

Tot slot vertellen objecten zoals maskers en pronkbeelden hoe er in de Afrikaanse samenleving een 

nauwe band bestond tussen politiek leiderschap en spirituele autoriteit. Vrijwel alle leidersfiguren beschikte over bovennatuurlijke macht. Vorsten en chefs regeerden met de steun van hun voorouders. Hun macht werd ook teruggebracht op een mythische afstamming. De link met Antwerpen is dat de Antwerpse haven eind 19de eeuw dienstdeed als invoerhaven voor Midden-Afrikaanse kunst en andere goederen.
De zaal toont hoe macht vaak gepaard gaat met grootheidswaanzin. Dit resulteert in geweld en dwang, met verregaande gevolgen.

OPM. Spijtig dat er niet meer naar hedendaagse fenomenen van machtsmisbruik wordt verwezen, zoals het communistische Noord-Korea, Syrië, ...

TIP: test zelf hoe machtsbelust je bent aan de hand van een aantal vragen op een scherm aan het uiteinde van de zaal.

Verdieping: Wereldstad

Een stad leeft nu, is gebouwd op haar verleden en kijkt naar de toekomst. Verschillende objecten stellen Antwerpen met haar vele facetten voor

Het eerste dat je ziet als je de zaal binnentreedt is de affiche van de eerste Belgische wereldtentoonstelling die in 1894 in Antwerpen, het knooppunt van internationale handel en de Belgische industrie, plaatsvond. Zoals op alle wereldtentoonstellingen waren de hoofdingrediënten, industrie, vooruitgangsoptimisme en handel, ook vanuit de kolonies. Zo stond Congo-vrijstaat, de kolonie van koning Leopold III ,voor een groot deel centraal. De bloeiende koloniale handel was immers erg winstgevend voor de haven.

Het hoofd van de reus Druoon Antigoon vertelt de ontstaanslegende van Antwerpen. Druoon Antigoon hief tol op de doortocht over de Schelde. Wie niet betaalde, hakte hij een hand af. Brabo versloeg de reus echter, hakte zijn hand af en wierp die in de Schelde. Dit handwerpen maakte de rivier tolvrij en bracht de stad tot bloei. In vele Vlaamse steden doken sinds de Middeleeuwen ommegangsreuzen op. Volgens de legende zou de naam Antwerpen afgeleid zijn van het handwerpen.

Interessant zijn de ouderwetse Antwerpse poesjes. In de 19^de eeuw ontstonden er in verschillende Belgische steden marionettentheaters. Ook Antwerpen had er hier verschillende van. De poppen in deze theaters worden hier poesjenellen genoemd. Deze poesjenellen geven tijdens de voorstelling commentaar op de actualiteit. Daarbij vertolken ze de gevoelens en opvattingen van het publiek. In 1875 ontdekt de burgerij deze theaters. Hier spelen ze handig op in, door zelf tijdens vertoningen alle clichés over de sociaal lagere klassen te bevestigen, zoals onfatsoenlijk gedrag, en ruw taalgebruik. In de Repenstraat te Antwerpen kan je nog steeds marionettentheaters bijwonen.

De verdieping wereldhaven illustreert verder hoe Antwerpen via zijn haven, uit kon groeien tot een metropool. 

Verdieping: wereldhaven

Het verhaal van de Antwerpse haven start eigenlijk in de middeleeuwen en de expansie duurt nog steeds verder.

Op deze verdieping zien we enkele wereldkaarten, scheepsmodellen, een schelde kaart,.. Aan de hand hiervan komen we meer te weten over hoe Antwerpen evolueert van koopstad tot metropool. 

Vanaf de 15^de eeuw werpt Antwerpen zich op als doorvoerhaven van Engels laken. Andere Vlaamse steden wilden hun eigen lakennijverheid beschermen en boycotten bijgevolg de Engelse lakenindustrie. Door deze boycot kon Antwerpen uitgroeien tot vermaarde koopstad. Vanuit het wegkwijnende Brugge kwamen nu Italianen, Spanjaarden en handelaars van andere handelssteden naar Antwerpen. Ze namen deel aan de jaarmarkten om er zaken te doen met de Engelsen. Antwerpen bloeit steeds meer, maar deze bloei wordt onderbroken. De katholieken Spanjaarden veroveren immers de Zuidelijke Nederlanden waartoe ook Antwerpen behoort. Voor lange tijd verloor Antwerpen zijn positie als belangrijke haven, want als reactie op die verovering gaan de Noordelijke Nederlanden tol heffen op het gebruik van de Schelde. De stad wordt verlaten door tal van handelaars, kunstenaars en intellectuelen. Toen voor de laatste maal het tolrecht werd opgeheven, kort na de onafhankelijkheid van België, kon de haven terug bloeien. Nu is Antwerpen de 2^de grootste wereldhaven van Europa, na Rotterdam.

Weetje: het MAS is gebouwd op de plaats waar vroeger de oosterhanze stond.

Koloniale haven

In de 19^de eeuw ontpopt Antwerpen zich zoals reeds gezegd tot een belangrijke doorvoerhaven. Er kwamen steeds meer handelaren via de Antwerpse haven. Dit speelde een belangrijke rol in de Belgische industriële revolutie.  Iets dat deze handel ook vooruit hielp waren de kolonies. Zo was er veel koloniale handel met Congo. Natuurlijke rijkdommen uit dit wingewest zoals rubber, ivoor en kopal werden ingevoerd. Belgische ondernemingen gaan ook stilaan rekruteren in Afrika. Een belangrijke stad in de Belgische kolonie Congo was de havenstad Mathadi. Langs de Congostroom werd handelswaar aangevoerd en ruwe grondstoffen naar Europa verscheept.  Dit wordt getoond aan de hand van kaarten, filmpjes, krantenartikelen, foto’s, enz. Vandaag is Mathadi nog steeds de grootste haven van Congo.

Onderstroom: illegale handel

De vele kuifjesvazen in de hoek van de zaal hielden onze aandacht ook vast. De vazen staan symbool voor de illegale handel via de haven. Het bedrijf Moulinsart heeft de rechten van de Belgische striptekenaar Hergé, de geestelijke vader van Kuifje, in handen. De NV brengt verzamelobjecten in een beperkte oplage op de markt, waaronder ook deze vazen van Kuifje en Bobbie. De douane onderschepte echter in 2013 dertig van deze beeldjes in de Antwerpse haven. Deze werden zonder toestemming op de Filipijnen in polyester nagemaakt.

Illegale handel komt voor bij alle handelsstromen. Het is belangrijk dat de douane dit zoveel mogelijk probeert te beperken, omdat het gevaarlijk is voor de veiligheid en de economie. Er zijn allerlei soorten namaakgoederen: illegale dvd’s en software, handtassen, medicijnen, ... Illegale handel maakt 7 tot 10 % van de wereldeconomie uit. In veel gevallen komt het ‘vuile geld’ terecht in ‘vuile handen’, zoals maffiosi en terroristen.

Verdiepingen: leven en dood      

       

Dood is iets wat ons allemaal treft, maar in verschillende culturen wordt hier anders mee omgesprongen.Aan de hand van verschillende objecten verdeeld over twee zalen, komen we meer te weten over de verschillende wereldgodsdiensten.

Afrikaanse voorouderbeleving

Uit de Afrikaanse kunstvoorwerpen in het museum, spreekt de cyclische levensbeschouwing van veel volkeren die dicht bij de natuur leven. Alles komt terug zoals de zon en de maan. Hun kunst heeft een rituele betekenis. Zo brengt het scheppingsmythes tot leven en zorgt het voor vruchtbaarheid. Alles hangt af van de krachten van de natuur: vruchtbaarheid en geboorte, leven en dood, zijn er verbonden met acties uit de geestenwereld. Dit gebeurt via offers, waarzeggerij, rituelen en inwijdingsceremonies. De verspreiding van de Islam en christendom leidt soms tot conflict of versmelting met het traditionele geloof van de voorouders. Vandaag worden bij sommige volkeren dit soort praktijken nog steeds toegepast.

Veel kinderen hebben is de wens van talrijke Afrikaanse echtparen. Daarom staan vruchtbaarheid, kinderwens en een geslaagd huwelijk centraal in rituele voorwerpen. Beelden van moederfiguren herdenken de levens gevende kracht van de vooroudermoeder en tonen oude idealen. Zo wordt de herinnering aan de voorouders in tact gehouden.

Masker dat symbool staat voor de verbinding van het wereldse en bovenaardse. Leven en dood waren sterk verbonden omdat de overledene verder leefde als vooroudergeest. Bij sterftegevallen die niet veroorzaakt waren door ouderdrom vreesde men voor hekserij of de wraak van krachtige geesten. Opdat de overledenen toch kon verder leven als vooroudergeest voerde men allerlei rituelen uit, met behulp van deze maskers. Werd dit verkeerd uitgevoerd was de geest gedoemd om blijven rond te dwalen in het wereldse.

Karma en wedergeboorte

Bij het hindoeïsme, boeddhisme en jainisme staat karma en wedergeboorte centraal. Wedergeboorte verwijst naar het herboren worden naar de dood ( meestal in een lichaam maar kan ook in de geestenwereld). De wet van karma schrijft voor dat de morele kwaliteit van iemands gedrag de kwaliteit van de volgende (weder)geboorte bepaalt. Het einddoel is bevrijding uit de cyclus van wedergeboorten

Er zijn echter ook verschillende tussen de verschillende godsdiensten.

Hindoeïsme

Het hindoeïsme kent veel goden, maar het zijn allen manifestaties van de drie hoofdgoden, Brahma, Vishnoe en Shiva. Deze drie goden zijn weer terug te voeren tot één principe: Brahman, symbool voor de in balans zijnde kosmos, het Al.

Hieronder een selectie van enkele godenbeelden uit het hindoeïsme, die terug te vinden zijn in het museum.

De god Shiva is een van de belangrijkste goden. Hij is zowel schepper als vernietiger. Alle tegenpolen verenigt hij in zich: man-vrouw, vriendelijk-woest, genot-onthouding, schepping-vernietiging en leven en dood. Hij heeft meerdere armen en kent verschillende verschijningsvormen. Het linkse beeld hierboven noemt de Mukha-lingam. Het is een van de oudste en meest vereerde voorstellingen van de Shiva.  

Vishnoe is de god die het leven beschermt en de kosmos in stand houdt. Op dit doek zien we Vishnoe in een van zijn populaire verschijningsvormen, de  Krishna: een zachtaardige blauwe god.

Boeddhisme

De grondlegger van het boeddhisme is Sidharta Gautama( Boeddha) (560-480 v.Chr.), die leefde in Nepal. Hij kwam op een gegeven moment tot het inzicht dat leven lijden is, en gekenmerkt wordt door ziekte, ouderdom en dood. Hij ging leven als een asceet, maar dit bracht hem geen geluk. Toen kwam hij erachter dat het lijden veroorzaakt wordt door de begeerte van de mens en zijn vasthouden aan het leven. De oplossing was dat de mens zich uit de kringloop van geboorte, sterven en wedergeboorte moet zien te bevrijden. Gematigdheid werd het toverwoord waardoor de mens zich kan bevrijden en de toestand van gelukzaligheid kan bereiken, het ‘nirwana’.  

De collectie bevat verschillende Boeddha beelden, waarbij hij op verschillende manieren wordt afgebeeld ( mediterend, staand, liggend)

Het topstuk van de boeddhistische collectie is ‘ de negen overdenkingen over de onreinheid van het lichaam’.  De afbeeldingen tonen een mooie opgemaakte prinses die geleidelijk aan aftakelt tot er niets meer van haar lichaam overblijft. De symboliek achter dit werk is dat het lichaam slechts tijdelijk is en dat enkel de geest overblijft die herboren kan worden. Het schilderij komt uit Japan en in de oudste in zijn soort.

Jainisme

Jainisme is net zoals boeddhisme geen echte godsdienst, maar meer een filosofie en een gedragscode. Ziel en materie spelen een belangrijke rol is het leven van een jaina. Materie kan namelijk de ziel binnendringen en het karma van de mens, en daarmee ook zijn reïncarnatie beïnvloeden. Jainisme heeft als doel de ziel te bevrijden van de materie en de heilloze cyclus van wedergeboortes te doorbreken. Wie dat bereikt wordt een ‘kevalin’, een verloste.

De drie godsdiensten van het boek

Ook de drie godsdiensten van het boek worden tentoongesteld. Het gaat dan om het christendom, islam en het Jodendom.

Aanhangers van deze geloven in één god. Deze god wordt beschouwd al de schepper van het heelal. De dood is het einde van het aardse leven, maar tegelijk het begin van een nieuw leven. Joden, christenen en moslims zien zichzelf allemaal als afstammelingen van Abraham (of Ibrahim), en hun overtuigingen hebben veel overeenkomsten.

Hoewel de opvattingen over een leven na de dood bij de drie religies erg op elkaar lijken, zijn er ook veel verschillen. Daarnaast zijn er ook binnen de religies zelf, nog verschillende stromingen. Vooral over de vragen wanneer het leven na de dood begint, en wat er in de tussentijd gebeurt, bestaan verschillende ideeën.

Het Jodendom is de oudste van de drie. De Thora is het heilige boek, dat volgens de Joden door God, of Jahweh, aan Mozes werd gegeven op de berg Sinai. De Joden geloven dat er eens een Messias zal komen, die de totale verlossing zal brengen.

Terwijl de Joden nog wachten op die verlosser, geloven christenen dat die zo'n 2000 jaar geleden al op aarde is verschenen, in de persoon van Jezus Christus. Het christendom komt dus direct voort uit het Jodendom.

Het oude testament, het eerste deel van de bijbel, is overgenomen

Schilderij ' Het laatste oordeel'

van het Joodse geloof. In het nieuwe testament staan de verhalen over het leven van Jezus. Daar staat ook in hoe je als christen moet leven: naar het voorbeeld van Jezus. Christenen houden daarom vast aan de tien geboden. Op deze manier streven ze naar een eeuwig leven in de hemel. Het ontvangen van verschillende sacramenten zoals het doopsel, vormsel, biecht, zalving,.. helpen bij het bereiken van de hemel.  Deze sacramenten zijn ook belangrijk voor de zuivering van de ziel. Het Christendom bestaat uit verschillende stromingen: de protestanten, katholieken en Orthodoxen. Deze stromingen zijn op hun beurt ook nog eens verdeeld in strekkingen.

Allah, de God van de Islam, is feitelijk dezelfde God als die van de Joden en de christenen. In de Koran, het heilige boek van de Islam, wordt Jezus ook vermeld als profeet. Maar moslims geloven dat noch de Joden, noch de christenen het woord van God juist hebben begrepen. Daarom heeft God Mohammed uitgekozen om zijn bedoelingen uit te leggen. Volgens moslims is Mohammed de laatste profeet, de enige die het ware woord van God heeft verkondigd.

In de koran staat dat Allah goede gelovigen in het paradijs toelaat na hun dood Het paradijs kan je bereiken door je te houden aan de vijf zuilen van de Islam: De eerste is de Sjahada of geloofsbelijdenis: er is maar één god en Mohammed is zijn profeet. De tweede is de Salat of het gebed: de vijf dagelijks gebeden. De derde is de Zakat of liefdadigheid. De vierde is de Sawm oftewel het vasten (Ramadan) : één maand per jaar moet men vasten. In de negende maand van de maankalender wordt van zonsopgang tot zonsondergang gevast. De vijfde is de Hadj, de bedevaart naar Mekka. Deze moet je één keer in je leven gedaan hebben. In Mekka staat de Kaäba, een heilige plaats. Daar lopen ieder jaar, in de tweede week van de maand Dhul-Hijjah, de pelgrims zeven maal omheen.

Conclusie

In het MAS hebben we veel objecten kunnen bezichtigen en onze kennis kunnen uitbreiden. Zelf vond ik de verdieping over machtsvertoon het meeste geslaagd met zijn sprekende introfilmpjes, indrukwekkende schilderijen, en interessante objecten met achterliggende verhalen.

Op zich heeft het ook potentieel in het kader van PAV, maar toch hebben we enkele opmerkingen hierbij. De tentoonstelling is erg breed, je kan je makkelijk verliezen in de vele objecten en onderwerpen. Een goede voorbereiding en selectie ( in samenspraak met de leerlingen) is essentieel. Ook dien je als leraar nog extra te actualiseren. De doe opdrachten zoals de briefjes in de fles, de zelftest rond machtsbelustheid of vredesboodschappen bij het onderdeel religie, zullen de leerlingen wel kunnen appreciëren.